Περι του Δημιουργου στον Τιμαιο

Πολλοί ταυτίζουνε το Δημιουργό του Πλάτωνος στον Τίμαιο με τον χριστιανικό θεό, προσπαθώντας να δείξουνε ότι οι Έλληνες από τότε είχανε μονοθεϊστικά στοιχεία στη θεολογία τους. Για να δούμε κατά πόσο αληθεύει.

Κατ' αρχάς να πούμε για όσους δεν το γνωρίζουνε ότι ο Πλάτων ήτανε ο δάσκαλος της αλληγορίας. Όλες οι διδαχές του στα βιβλία έχουνε αλληγορική και μεταφορική σημασία και δεν πρέπει να πέφτουμε στο, συνηθισμένο, λάθος να τις ερμηνεύουμε κυριολεκτικώς.

Το πρώτο επιχείρημα κατά του «δημιουργού», έτσι όπως νοείται σήμερα δημιουργός, δηλαδή δημιουργός του Κόσμου, το δίνει ο ίδιος ο Ξενοκράτης λέγοντας ότι όταν ο Πλάτων αναφέρεται σε δημιουργό το κάνει «διδασκαλίας χάριν», δηλαδή «για να διευκολυνθεί η διδασκαλία», όπως ένας γεωμέτρης λέει ότι «σχεδιάζει» μια γραμμή ενώ στην πραγματικότητα η γραμμή ήδη υπάρχει ως γεωμετρικό σύμβολο.

Μία βασική αρχή της ελληνικής θεολογίας είναι ότι τίποτα δε δημιουργήθηκε εκ του μηδενός. Έτσι κι ο Κόσμος, είναι αϊδιος, υπήρξε ανέκαθεν και θα υπάρχει για πάντα. Ο Πλάτων ταυτίζει τις απόψεις του με την ελληνική αυτή αρχή, και στο 52d του Τίμαιου αναφέρει ότι το υλικό του Κόσμου προϋπάρχει της δημιουργίας του Σύμπαντος. Μέσα σε αυτό το υλικό δημιουργούνται αιωνίως «οργανισμοί», είναι δηλαδή αυτό το υλικό ο «χώρος» της δημιουργίας (52b). Αυτός ακριβώς είναι και ο Δημιουργός στον οποίο αναφέρεται ο Πλάτων, ο Κόσμος ολόκληρος, το Εν, που από μέσα απορρέουνε τα πάντα και που με ατελεύτητους συνδυασμούς υπάρχει η εξέλιξη και η ύλη σε διαφορετικές καταστάσεις.

Ο Πρόκλος στα σχόλιά του στην Πολιτεία (ΙΙ 46, 7) λέει ότι το Πέρας (πατρική αρχή) περικλείει και είναι η απαρχή όλων των προς εκδήλωση αριθμών και συνεπώς περιέχει το σύνολο των εκδηλωθησομένων όντων, το δε Άπειρο (η θήλεια αρχή) εμπεριέχει όλη τη δυνατότητα κυοφορίας των πατριών σπερμάτων του Πέρατος και την επ' άπειρον γονιμοποίηση των όντων.

Ο Πρόκλος είναι ξεκάθαρος , ο ίδιος ο Κόσμος αποτελείται και περιέχει μέσα του τις δύο αρχές που είναι υπέυθυνες για τη συνεχή δημιουργία. Αυτός είναι και ο δημιουργός, ο ίδιος ο Κόσμος γιατί από μέσα του συντίθενται και μέσα του ζούνε τα πάντα.

Ο Πλωτίνος ονόμαζε το Δημιουργό Θεό και Νουν, όμως ο ίδιος ο Πλωτίνος έλεγε ότι ο Νους πηγάζει από το Εν, ήτοι το Εν βρίσκεται πάνω από το Νου/Δημιουργό και μέσα του συνθέτει το Νου. Αυτομάτως δηλαδή ο Δημιουργός βρίσκεται κάτω από το Εν και υπόκειται σε δημιουργική αρχή. Πώς είναι τότε δυνατόν ο Δημιουργός των νεοπλατωνικών να είναι ίδιος με το χριστιανικό θεό, αφού γνωρίζουμε ότι ο θεός των τελευταίων είναι υπεράνω όλων;

Ο Πορφύριος στο «Περί του άνδρου των Νυμφών» (παρ. 5) μας λέει «αυτοφυής δε ο κόσμος και συμφυής τη ύλη», και συνεχίζει λέγοντας «επειδή όμως η ύλη είναι η ίδια ρευστή και στερημένη μορφής, χάρις εις την οποία μορφοποιείται και γίνεται ορατή, ορθώς υιοθέτησαν το ρέον ύδωρ, την υγρασία των σπηλαίων και το σκότος αυτών, ή όπως λέγει ο ποιητής, το ηεροειδές, ως σύμβολο των ιδιοτήτων του Κόσμου, των αοφρώντων εις την Ύλην. Κατά το μέρος της Ύλης, λοιπόν, το ομιχλώδες και σκοτεινός είναι ο Κόσμος, χάριν δε της συνθέσεως με το είδος, και της διακοσμήσεώς του ονομάσθει Κόσμος (διακοσμημένος, αρμονικό κατασκεύασμα) και είναι ωραίος και αξιαγάπητος».

Τί μας λέει ο Πορφύριος παραπάνω; Ότι ο κόσμος είναι συμφυής με την ύλη και ότι μέσω των συνθέσεων με το είδος (δηλαδή τη λήψη μορφών) η Ύλη καθίσταται εκδηλωμένη. Ποιος μορφοποιεί και εκδηλώνει την άμορφη Ύλη; Μα φυσικώς η Συνεχής Ουσία, αυτή δηλαδή τη δημιουργεί, της δίνει μορφή, να και ο Δημιουργός του Πορφύριου, η μορφοποιητική δύναμη της Συνεχούς Ουσίας.